24/24 Çalışma Sistemi: Fazla Mesai, Gece Çalışması, Ücret ve Haklar (2025)

24/24 Çalışma Sistemi Nedir?

24/24 çalışma sistemi, işçinin yirmi dört saat kesintisiz çalışmasının ardından yirmi dört saat dinlendiği vardiya düzenidir. Bu model, kesintisiz hizmet yürütülmesi gereken güvenlik, enerji, üretim, sağlık ve ulaşım gibi sektörlerde sıklıkla uygulanmaktadır. Ancak sistemin yapısı gereği, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 63, 69 ve 41. maddelerinde öngörülen günlük 11 saat, gece 7,5 saat ve haftalık 45 saat sınırlarının fiili çalışma üzerinden korunması zorunludur. Ayrıca bu çalışma sistemi 24/48 çalışma sistemiyle de benzerlik göstermektedir.

24/24 Sistemi Nasıl İşler?

Bu sistemde 24 saatlik çalışma periyodunu 24 saatlik kesintisiz dinlenme takip eder. Böylelikle iki günlük (48 saatlik) bir döngü oluşur. Yargıtay uygulamasına göre, bir işçinin 24 saatin tamamında fiilen çalıştığının kabulü hayatın olağan akışına aykırıdır. Bu nedenle uzun süreli nöbetlerde, işçinin yemek, dinlenme ve uyku ihtiyaçlarını karşılamak üzere belirli bir ara dinlenme süresi kullandığı varsayılır. Bu sürenin kapsamı, uyku veya istirahat imkanının fiilen sağlanıp sağlanmadığına göre değişmekte; hesaplama buna göre farklı sonuçlar doğurmaktadır.

24/24 Sisteminde Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır?

Fazla çalışma, günlük 11 saatlik azami sürenin veya haftalık 45 saatlik sınırın aşılması halinde doğar. Ancak 24 saatlik vardiyalarda fiili çalışma süresi, işçiye tanınan uyku ve ara dinlenme olanaklarına göre farklılık gösterir.

1. Uyku / İstirahat İmkanı Sağlanan İşyerleri

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 01.07.2019 tarihli, E. 2016/5700 K. 2019/14539 sayılı kararında da belirtildiği üzere, 24 saat nöbet esasına dayalı çalışmalarda işçiye uyku odası veya istirahat imkanı sağlanmışsa, fiili çalışma süresi yaklaşık 14 saat, ara dinlenme süresi ise 10 saat olarak kabul edilir. Bu durumda her bir vardiyada 3 saatlik (14 − 11) fazla mesai oluşur.

Haftalık model şu şekilde belirlenmektedir:

·         1. hafta (3 nöbet): 9 saat fazla çalışma,

·         2. hafta (4 nöbet): 12 saat fazla çalışma.

Bu hesap, Yargıtay’ın 24/48 sistemine ilişkin yerleşik içtihatlarıyla da paralellik taşımaktadır.

2. Uyku / İstirahat İmkanı Bulunmayan İşyerleri

Eğer işçi, çalışma/nöbet süresi boyunca dinlenme veya uyku olanağından yoksunsa, ara dinlenme süresi en fazla 4 saat olarak kabul edilir. Bu durumda fiili çalışma süresi 20 saat, dolayısıyla günlük 11 saatlik yasal sınırın 9 saat aşılması söz konusudur. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 20.03.2023 tarihli, E. 2023/557 K. 2023/4104 sayılı kararında da bu husus vurgulanmış; işyerinde uyku imkânının bulunmaması hâlinde ara dinlenme süresinin fiilen kullanılamayacağı, bu nedenle fazla çalışma hesabının işçi lehine genişletilmesi gerektiği belirtilmiştir.

Dolayısıyla, 24/24 sisteminde fazla mesai miktarı, nöbet süresince uyku imkanının fiilen varlığına veya yokluğuna göre belirlenmekte; her iki durumda da 4857 sayılı Kanun’un 41. maddesi uyarınca %50 zamlı ücret ödenmesi gerekmektedir.

24/24 Sisteminde Gece Çalışması ve 7,5 Saat Sınırı

İş Kanunu’nun 69. maddesine göre gece çalışması en geç saat 20.00’de başlayıp en erken 06.00’da sona erer ve 7,5 saati geçemez. 24 saatlik vardiyanın bir kısmı gece dönemine rastladığında, fiili çalışma orantı yoluyla tespit edilir. Yargıtay Hukuk Daireleri’nin yerleşik uygulamasına göre, gece dönemine isabet eden fiili çalışma süresi 7,5 saati aşıyorsa, haftalık 45 saat dolmasa dahi aşan kısım ayrıca fazla mesai sayılır. Bu nedenle 24/24 sisteminde günlük 11 saat ve gece 7,5 saat sınırları ayrı ayrı denetlenmeli, çakışma halinde işçi lehine olan fazla çalışma türü esas alınmalıdır. Ayrıca gece çalışmalarından doğan fazla mesailerin nasıl hesaplandığı hususuyla ilgili İş Hukukunda Gece Çalışması: Süre, Ücret ve Haklar başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

24/24 Sisteminde Ulusal Bayram ve Genel Tatil (UBGT) Ücretleri

4857 sayılı Kanun’un 47. maddesi uyarınca, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışan işçiye çalışmasa dahi bir günlük, çalışmışsa ayrıca bir günlük ücret daha (toplam iki yevmiye) ödenir. 24/24 sistemiyle çalışan işçinin nöbetleri her gün değiştiğinden, tüm UBGT günlerinde çalışmış olması mümkün değildir. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 01.07.2019 tarihli kararıyla da benimsendiği üzere, delil bulunmadığı hallerde işçinin UBGT günlerinin yarısında (1/2) çalıştığı varsayımı kabul edilir. Ancak puantaj kayıtları, vardiya çizelgeleri veya tanık beyanlarıyla aksi ispatlanabiliyorsa, fiili çalışmaya göre hesaplama yapılır. Ayrıca karma sistemlerde (örneğin yaz aylarında 24/24, diğer dönemlerde 24/48 uygulanan işyerlerinde) UBGT oranı mevsimsel olarak farklı değerlendirilebilir; yaz dönemlerinde 1/2, diğer dönemlerde 1/3 varsayımı kullanılmaktadır.

24/24 Sisteminde Hafta Tatili Ücreti

İş Kanunu’nun 46. maddesi uyarınca, işçiye her yedi günlük zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme verilmesi zorunludur. 24/24 sistemi kapsamında işçi, her vardiyadan sonra 24 saat dinlendiği için bu süre kural olarak hafta tatilini karşılamaktadır. Ancak işçinin dinlenme gününde fiilen çalıştırılması hâlinde, bu çalışmalar hafta tatili ücreti ve ayrıca fazla mesai olarak değerlendirilir. Dinlenme günlerinde yapılan çalışmaların ispatı, bordro ve puantaj kayıtlarıyla veya tanık beyanlarıyla ortaya konulabilir.

İşverenin Sorumlulukları

İşveren;

• Fazla çalışma yaptırmak için işçiden yazılı onay almakla,

• Fazla mesai, gece çalışması ve UBGT ücretlerini bordroda ayrı kalemler hâlinde göstermekle,

• Puantaj kayıtlarını, vardiya çizelgelerini ve elektronik giriş–çıkış verilerini düzenli biçimde saklamakla,

• İşçiye uyku/istirahat imkanı sağlandığını ispatlamakla,

• İş Sağlığı ve Güvenliği mevzuatı gereğince uzun vardiyalarda risk değerlendirmesi ve sağlık gözetimini yapmakla yükümlüdür.

Bu yükümlülüklerin ihlali, işçinin fazla mesai, UBGT ve hafta tatili alacağı taleplerine dayanak oluşturabilir.

İşçinin Hakları ve Talep Edebileceği Alacak Kalemleri

24/24 sistemiyle çalışan işçi, koşulları oluştuğunda aşağıdaki alacak kalemlerini talep edebilir:

• Fazla mesai ücreti (%50 zamlı),

• Ulusal bayram ve genel tatil ücreti,

• Hafta tatili ücreti (fiili çalışma varsa),

• Kıdem ve ihbar tazminatı (iş akdinin sona ermesi hâlinde),

• Kullanılmayan yıllık izin ücreti ve diğer yan haklar.

  
  

24/24 Sistemine İlişkin Emsal Yargıtay Kararları

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2016/5700 K. 2019/14539 T. 01.07.2019

"Mahkemece davacının son iki yıl için 24 saat çalışıp 24 saat dinlendiği ve bu sisteme göre 2 saatlik ara dinlenme süresi ile haftalık 43 saat fazla çalışma yaptığı kabul edilmiş ise de, 24 saatlik çalışma süresinde ara dinlenme süresinin ne kadar olduğu ve davacıya yatma imkanı sağlanıp sağlanmadığı araştırılmamıştır. Bu nedenle tanıklar yeniden dinlenerek davacının çalışma şekli sorulmalı, ara dinlenme süresinin ne kadar olduğu ve davacıya yatma imkanı sağlanıp sağlanmadığı hususu ise hem taraflardan hem de tanıklardan sorularak, 24 saatlik çalışmada yatma imkanı olduğunun belirlenmesi halinde 10 saatlik ara dinlenme süresi, yatma imkanı olmadığı takdirde ise 4 saatlik ara dinlenme süresi kabul edilerek davacı alacağı belirlenmelidir."

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2023/557 K. 2023/4104 T. 20.03.2023

"Somut uyuşmazlıkta dava dilekçesinde, davacının haftanın iki günü acil servis nöbetinde sabah 09.00 ile ertesi gün akşam 18.00 saatleri arasında, diğer günler ise 08.00-18.00 saatleri arasında çalıştığı ileri sürülmüş olup İlk Derece Mahkemesince hükme esas alınan bilirkişi raporunda, davacının haftada iki gün 24 saat acil nöbeti dolayısıyla 4 saat ara dinlenme tenzili ile 40 saat çalıştığı; haftanın üç günü ise 08.00-16.00 saatleri arasında 1 saat ara dinlenme tenzili ile 21 saat çalıştığı, toplam 61 saatlik haftalık çalışması bulunan davacının haftalık 16 saat fazla çalışma yaptığının kabulü ile fazla çalışma ücreti alacağı hesaplanmıştır. Ancak dosya kapsamında dinlenen davacı tanıklarının beyanlarına göre davacının evde bakım ve cenaze hizmetleri için çalıştığı haftanın üç gününde çalışma saatlerinin 09.00-16.00 saatleri arasında olduğu anlaşılmaktadır. Buna göre ilgili günler bakımından davacının çalışmasının 09.00-16.00 saatleri arasında olduğu ve davacının haftalık 13 saat fazla çalışma yaptığının kabulü ile fazla çalışma ücreti alacağının hesaplanmasının yapılan işin niteliği ve dosya kapsamına uygun düşeceği anlaşılmaktadır."

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2017/16414 K. 2020/10421 T. 05.10.2020

"Somut uyuşmazlıkta, davacının davalı işyerinde bir gün çalışıp bir gün dinlendiği, bir başka deyişle gün doğumu - gün batımı çalışma, 24 saat dinlenme esasına tabi olduğu tartışmasızdır. Bu durumda davacının çalışma sistemi nedeniyle genel tatil günlerinin yarısında çalıştığı anlaşıldığından genel tatil günlerinin tümünde çalıştığı kabul edilerek hüküm kurulması da bozmayı gerektirmiştir."

Sık Sorulan Sorular (SSS)

24/24 çalışma sistemi nedir?

24/24 çalışma sistemi, işçinin 24 saat kesintisiz çalışıp ertesi 24 saat dinlendiği vardiya düzenidir. Özellikle güvenlik, sağlık ve enerji gibi kesintisiz hizmet gerektiren sektörlerde uygulanır. Bu sistemde günlük 11 saat, gece 7,5 saat ve haftalık 45 saat sınırları fiili çalışma üzerinden kontrol edilmelidir.

24 saat çalışma 24 saat dinlenme yasal mı?

Evet, ancak sadece fiili çalışma süresi İş Kanunu’nda öngörülen sınırları aşmadığı sürece. Yargıtay’a göre 24 saatin tamamında çalışıldığı varsayımı gerçekçi değildir. İşçiye uyku ve dinlenme imkânı sağlanmışsa, fiilî çalışma yaklaşık 14 saat, ara dinlenme ise 10 saat kabul edilir. Böylece nöbet başına 3 saat fazla çalışma oluşur. Uyku imkanı yoksa fiili süre 20 saate kadar çıkabilir ve bu durumda fazla mesai miktarı da artar.

24 saat nöbet yasal mıdır?

İş Kanunu’nda açık bir yasak bulunmamakla birlikte, günlük 11 saati aşan fiilî çalışma fazla mesai sayılır.Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 01.07.2019 tarihli kararına göre, uyku imkânı varsa 10 saat ara dinlenme, yoksa 4 saat ara dinlenme düşülerek fazla mesai belirlenmelidir. Dolayısıyla nöbetin yasal sayılabilmesi, dinlenme olanaklarının fiilen kullandırılmasına, mesai ücretlerinin doğru ödenmesine bağlıdır.

24 saat çalışan biri kaç saat dinlenir?

Kural olarak 24 saatlik çalışmayı 24 saatlik kesintisiz dinlenme izler. Bu dinlenme süresi hafta tatilini de karşılayan bir dinlenme olarak değerlendirilir. Ancak dinlenme gününde fiili çalıştırma yapılırsa, işçi hafta tatili ücreti talep edebilir.

24 saat nöbette kaç saat dinlenme olmalıdır?

İş Kanunu’nun 68. maddesi uyarınca, ara dinlenme süresi asgarinin altına düşmemek kaydıyla işin niteliğine göre belirlenir. Yargıtay kararlarına göre:

• Uyku odası ve dinlenme imkânı varsa: yaklaşık 10 saat ara dinlenme,

• Uyku imkânı yoksa: en fazla 4 saat ara dinlenme kabul edilir.

  Bu fark, fazla mesai hesabını doğrudan etkiler.

24 saat çalışmada kaç saat fazla mesai yazılır?

Yargıtay uygulamasına göre, fiili çalışma 14 saat kabul edildiğinde günlük 3 saat fazla mesai doğar.

24 saat nöbet nasıl hesaplanır?

24 saatlik vardiya içinde işçiye tanınan ara dinlenme süresi fiilen kullanılan süreye göre düşülür. Fiili çalışma süresi = 24 − ara dinlenme. Bu süre 11 saati aşıyorsa, aşan kısım fazla mesai sayılır. Örneğin: 24 − 10 = 14 saat fiili çalışma → 3 saat fazla mesai. 24 − 4 = 20 saat fiili çalışma → 9 saat fazla mesai.

24 saat nöbet sonrası izin süresi kaç gündür?

Klasik 24/24 sisteminde işçi her nöbetin ardından 24 saat izin kullanır. Bu süre, haftalık 45 saati aşmadığı sürece hafta tatili hakkını da kapsar. Ancak dinlenme gününde çalıştırma yapılırsa işçi ayrıca hafta tatili ücreti isteyebilir.

24 saat çalışan işçinin dinlenme süresi ne kadar olmalıdır?

En az 24 saatlik kesintisiz dinlenme verilmesi zorunludur. 24/24 sisteminde bu şart, her nöbet sonrası verilen 24 saatlik izinle karşılanır.

24 saat nöbet tutan işçiye kaç saat mesai yazılır?

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin kararlarına göre, uyku imkanı bulunan 24 saatlik nöbette 14 saat fiili çalışma, dolayısıyla 3 saat fazla mesai kabul edilir. Uyku imkanı yoksa fiili süre 20 saat olabilir; bu durumda 9 saat fazla çalışma tespit edilir. Her iki durumda da fazla çalışma ücreti %50 zamlı ödenmelidir.

24 saate karşılık kaç saat dinlenme verilmelidir?

En az 24 saatlik kesintisiz dinlenme verilmelidir. Bu süre, haftalık çalışma döngüsünde hafta tatili hakkını da karşılar. Dinlenme süresinin fiilen kullandırılmaması hâlinde, işveren hafta tatili alacağı nedeniyle sorumlu olur.

24 saat nöbette işçinin tuvalet ve kişisel ihtiyaç hakkı nasıl düzenlenir?

Tuvalet, yemek ve benzeri kişisel ihtiyaçlar, ara dinlenme süresinin bir parçası olarak değerlendirilir. İşveren, işçinin bu ihtiyaçlarını makul sürede ve engel olmaksızın karşılamasına imkan tanımakla yükümlüdür. İşçinin bu sürelere fiilen ulaşamaması halinde, bu dönem çalışma süresinden sayılır ve fazla mesai hesabına dahil edilir.

24 saat çalışan işçi sürekli gece vardiyasında görevlendirilebilir mi?

Hayır. 4857 sayılı Kanun’un 69. maddesi kapsamında Yargıtay içtihatlarına göre işçi sürekli gece vardiyasında çalıştırılamaz. Vardiyalar, gündüz ve gece arasında dönüşümlü biçimde planlanmalıdır. Aksi durum koşulları oluştuğu takdirde haklı fesih nedeni sayılabilir.

Sonuç ve Değerlendirme

24/24 çalışma sistemi, kesintisiz hizmet zorunluluğu bulunan işyerlerinde uygulanabilir bir vardiya düzeni olmakla birlikte, işçinin sağlığı ve dinlenme hakkı bakımından özel denetim gerektirir.

Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre;

• Uyku veya istirahat olanağı bulunan işyerlerinde 24 saatlik vardiyada işçinin en fazla fiilen 14 saat çalışma yapabileceği kabul edilir ve her vardiya için 3 saat fazla çalışma oluşur.

• Uyku imkanı bulunmayan işyerlerinde ara dinlenme fiilen kullanılamadığı için fazla mesai süresi artar. Bu gibi durumlarda ara dinlenme süreleri 4-6 saat arasında düşülür.

• Günlük 11 saat ve gece 7,5 saat sınırları ayrı ayrı uygulanır; çakışma halinde işçi lehine yöntem esas alınır.

• UBGT günlerinde delil yoksa 1/2 oranında, varsa fiili çalışmaya göre hesaplama yapılır.

• 24 saatlik dinlenme süreleri genel olarak hafta tatilini karşılar; ancak dinlenme gününde çalışma varsa ayrıca ücretlendirilir.

Bu nedenlerle işçilik alacağı davalarında, 24/24 sisteminde çalışan işçilerin haklarının tespiti bakımından vardiya çizelgeleri, puantaj kayıtları ve tanık anlatımları büyük önem taşımaktadır.

⚠️ Yasal Uyarı

Bu makale genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Her somut olayın özellikleri farklılık gösterebilir. Buradaki açıklamalar kesin hukuki görüş veya mütalaa niteliğinde değildir. 24/24 çalışma sisteminde fazla mesai, gece çalışması, UBGT ve hafta tatili alacakları; iş sözleşmesi, puantaj kayıtları, vardiya çizelgeleri ve tanık beyanlarına göre değişebilir. Hak kaybı yaşamamak için alanında uzman bir iş hukuku avukatına danışılması tavsiye edilir.