24/48 Çalışma Sistemi: Fazla Mesai, Gece Çalışması, Ücret ve Haklar (2025)

24/48 Çalışma Sistemi Nedir?

24/48 çalışma sistemi, işçinin 24 saat kesintisiz çalışıp 48 saat dinlendiği vardiya düzenidir. Bu sistem, kesintisiz hizmetin zorunlu olduğu güvenlik, sağlık, enerji, üretim ve ulaşım gibi sektörlerde uygulanmaktadır. Ancak 4857 sayılı İş Kanunu’nun günlük 11 saatlik azami çalışma süresi, gece çalışmaları bakımından 7,5 saatlik sınırı ve haftalık 45 saatlik toplam çalışma süresi yönünden bu sistemin özel hesaplama kuralları vardır.

Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre işçinin 24 saat boyunca fiilen çalıştığının kabulü hayatın olağan akışına aykırıdır. Bu nedenle, 24 saatlik vardiyada işçinin yemek, dinlenme ve uyku gibi zorunlu ihtiyaçları için belirli bir ara dinlenme süresi kullanacağı kabul edilir. Yargıtay kararlarında 24 saatlik vardiyada fiili çalışma süresi 14 saat, ara dinlenme süresi ise yaklaşık 10 saat olarak esas alınmaktadır. Ayrıca bu çalışma sistemi 24/24 çalışma sistemine de benzerlik göstermektedir.

24/48 Sistemi Nasıl İşler?

24 saatlik çalışma ve 48 saatlik dinlenme, üç günlük (72 saatlik) bir döngü oluşturur. Bu döngü sonucunda işçi bir ay içinde değişken haftalık çalışma süreleriyle karşılaşır. Yargıtay 7. Hukuk Dairesi, 24/48 sisteminde işçinin birinci hafta 3 gün, ikinci ve üçüncü haftalar 2 gün, dördüncü hafta ise yeniden 3 gün çalıştığını kabul etmektedir. Bu düzen 4 haftalık periyotlarla tekrarlanır.

24/48 Çalışma Sisteminde Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesi gereği haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai sayılır. Bununla birlikte 24/48 sisteminde günlük 11 saati aşan her süre de fazla çalışma niteliğindedir. Yargıtay içtihatlarına göre (Y7HD, 21.10.2015; Y9HD, 02.05.2016) 24 saatlik vardiyada fiili çalışma süresi 14 saat kabul edildiğinden, her vardiyada 3 saat (14−11) fazla çalışma söz konusudur.

Yargıtay’ın kabul ettiği haftalık fazla mesai modeli şu şekildedir:

24/48 Çalışma Sisteminde Gece Çalışması ve 7,5 Saat Sınırı

4857 sayılı İş Kanunu’nun 69. maddesi uyarınca “gece çalışması” en geç saat 20.00’de başlayıp en erken 06.00’da sona eren ve süresi 7,5 saati geçemeyen çalışmadır. 24 saatlik vardiyanın bir kısmının gece dönemine isabet etmesi hâlinde, bu süre fiili çalışmaya orantılı şekilde belirlenir. Yargıtay, 24 saatlik vardiyada 10 saatin geceye denk geldiği bir durumda fiili 14 saat çalışma esas alındığında yaklaşık 6 saatlik kısmın gece çalışması sayılabileceğini, bu sınırın aşılması hâlinde fazla mesai ücretine hak kazanılacağını kabul etmiştir (Y7HD, 21.10.2015, E.2015/25556).

Ayrıca sürekli gece vardiyasında çalıştırılan işçilerin dinlenme haklarının ihlal edildiği, bu durumun iş sağlığı ve güvenliği yönünden işverenin tazmin sorumluluğunu doğurabileceği doktrinde ve Yargıtay kararlarında ifade edilmiştir. Ayrıca gece çalışmalarından doğan fazla mesailerin nasıl hesaplandığı hususuyla ilgili İş Hukukunda Gece Çalışması: Süre, Ücret ve Haklar başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

24/48 Çalışma Sisteminde Ulusal Bayram ve Genel Tatil (UBGT) Ücretleri

4857 sayılı Kanun’un 47. maddesine göre, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışan işçiye çalışmasa dahi bir günlük, çalışmışsa ayrıca bir günlük ücret daha (toplam iki yevmiye) ödenir.

Yargıtay 7. Hukuk Dairesi (21.10.2015, E.2015/25556) kararında 24/48 sisteminde çalışan işçinin vardiya döngüsü gereği UBGT günlerinin tamamında çalışmasının mümkün olmadığı, yaklaşık üçte birinde (1/3) çalıştığının kabul edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Aynı yönde Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 19.02.2020 tarihli E.2016/27182, K.2020/2617 kararında yaz aylarında 24/24, diğer aylarda 24/48 sistemiyle çalışan işçinin UBGT’lerin yarısında veya üçte birinde çalıştığının kabul edilmesinde hukuka aykırılık bulunmadığını vurgulamıştır. Bu nedenle, delil eksikliği halinde oransal varsayım (1/3) yöntemi uygulanır. Ancak puantaj, vardiya çizelgesi veya tanık beyanlarıyla somut olarak ispatlanabilen durumlarda gerçek fiili çalışma dikkate alınır.

24/48 Çalışma Sisteminde Hafta Tatili Ücretleri

4857 sayılı Kanun’un 46. maddesi gereği, işçiye her yedi günlük zaman dilimi içinde kesintisiz en az 24 saat dinlenme (hafta tatili) verilmesi zorunludur. 24/48 sisteminde işçi her vardiyadan sonra 48 saat dinlendiği için bu süre, kural olarak hafta tatili hakkını da karşılamaktadır.

Yargıtay ve Bölge Adliye Mahkemesi kararlarında, 24/48 sisteminde çalışan işçilerin ayrıca hafta tatili ücreti talep edemeyeceği, ancak işçinin dinlenme süresi içinde fiilen çalıştırılması hâlinde, bu çalışmanın hafta tatili ücreti ve fazla mesai olarak değerlendirilmesi gerektiği istikrarlı biçimde kabul edilmiştir.

İşverenin Sorumluluğu

İşveren;

• Fazla mesai için yazılı onay almak,

• Fazla mesai, UBGT ve gece çalışması ücretlerini bordroda açıkça göstermek,

• Puantaj kayıtlarını, vardiya çizelgelerini ve elektronik giriş-çıkış verilerini muhafaza etmek,

• İzinli/raporlu günleri doğru biçimde hesaba katmakla yükümlüdür.

  
  

İşçinin Hakları ve Talep Edebileceği Alacaklar

24/48 sisteminde çalışan işçi aşağıdaki alacak kalemlerini talep edebilir:

• Fazla mesai ücreti (%50 zamlı),

• UBGT ücreti (varsayılan 1/3 oranında),

• Hafta tatili ücreti (fiili çalışma varsa),

• Kıdem ve ihbar tazminatı (iş akdi sona ermişse),

• Kullanılmayan yıllık izin ücretleri

24/48 Sistemine Dair Emsal Yargıtay Kararları

Yargıtay 7. HD, 21.10.2015, E.2015/25556, K.2015/20010

"Yargıtay Hukuk Genel Kurulunca da benimsenen Dairemizin yerleşik uygulamasına göre, bir işçinin günde en fazla fiilen 14 saat çalışabileceğinin kabulü gerekir. Bu durumda 24 saat çalışıp 24 saat dinlenme usulüyle yapılan çalışmalarda bir hafta 3 gün diğer hafta ise 4 gün çalışma yapılacağından, yukarıda bahsedilen 63 üncü madde hükmü gereğince, haftalık normal çalışma süresi dolmamış olsa dahi günlük 11 saati aşan çalışmalar fazla çalışma sayılması nedeniyle, bu çalışma sisteminde işçi ilk bir hafta (3x3=) 9 saat takip eden hafta ise (4x3=) 12 saat fazla çalışma yapmış sayılmalıdır. Çalışma şeklinin 24 saat mesai 48 saat dinlenme şeklinde olduğu durumlarda ise, işçi birinci hafta 3 gün ikinci ve üçüncü haftalar 2 gün dördüncü hafta yine 3 gün çalışacağından, ilk hafta (3x3=) 9 saat, ikinci ve üçüncü haftalarda (2x3=) 6 saat, dördüncü hafta ise yine (3x3=) 9 saat fazla çalışmış sayılacaktır."

Yargıtay 9. HD, 02.05.2016, E.2015/1994, K.2016/10899

"Dosyadaki delillere göre davacının davalı işyerinde 24 saat çalışma 48 saat dinlenme usuli ile çalıştığı kabul edilmiş olup, fazla çalışma alacağı hesaplanırken bu çalışma düzenine göre hafta hafta fazla çalışma hesabı yapılması gerekirken ortalama çalışma süresinin tespiti yapılıp buna göre alacağın hesaplanması hatalıdır."

Sık Sorulan Sorular (SSS)

24/48 Çalışma Sistemi nedir?

İşçinin 24 saat kesintisiz çalışıp 48 saat dinlendiği vardiya düzenidir; kesintisiz hizmet gerektiren işyerlerinde uygulanır. Fazla mesai ve gece çalışması açısından özel hesap kuralları vardır.

24 saat çalışma 48 saat dinlenme yasal mı?

Evet; ancak günlük azami 11 saat, gece en fazla 7,5 saat ve haftalık 45 saat sınırları fiilî çalışma üzerinden korunmak zorundadır. Aşılan kısımlar fazla mesai sayılır.

“24/48” ne demek?

72 saatlik bir döngüde 24 saat çalışma + 48 saat dinlenme anlamına gelir; haftalık çalışma gün sayısı sabit değildir.

24 saat esasına göre çalışmak ne demek?

Vardiyanın 24 saat sürdüğü nöbetli düzendir.

24–48 vardiya ne demek?

Vardiya, 24 saatlik nöbet + 48 saatlik istirahat döngüsüdür.

24 saat vardiya sistemi nedir?

24 saatlik çalışma içeren vardiya düzenlerinin genel adıdır.

24 saat çalışan bir işçi kaç saat dinlenir?

24/48 modelinde her nöbet sonrası 48 saat dinlenir; bu düzen, kural olarak hafta tatili ihtiyacını da karşılar.

24/48 sisteminde fazla mesai nasıl hesaplanır?

Fiili çalışma 14 saat kabul edildiğinden her nöbet gününde 3 saat (14−11) fazla mesai vardır. Haftalık model: 1. hafta 9 saat, 2. hafta 6 saat, 3. hafta 6 saat, 4. hafta 9 saat. Hesap hafta hafta yapılır; izin/rapor günleri düşülür, bordrodaki ödemeler mahsup edilir.

Gece çalışması 24/48’te nasıl değerlendirilir?

Gece dönemi (20:00–06:00) en çok 7,5 saat olabilir. 24 saatlik nöbette geceye isabet eden fiili çalışma orantıyla bulunur; 7,5 saati aşan gece kısmı ayrıca fazla mesai sayılır.

Gece vardiyası için ücret farkı var mı?

Genel kural: 7,5 saati aşan gece çalışması fazla mesai olarak zamlı ödenir. İşyerinde TİS varsa ayrıca “gece zammı” öngörülebilir (örneğin %50 gibi hükümler TİS’e bağlıdır).

UBGT (ulusal bayram–genel tatil) günlerinde ücret nasıl hesaplanır?

UBGT’de çalışmayan işçiye 1 yevmiye, çalışan işçiye ilave 1 yevmiye daha (toplam 2) ödenir. 24/48’te delil yoksa uygulamada UBGT’lerin yaklaşık 1/3’ünde çalışıldığı kabul edilerek hesap yapılır; somut delil varsa fiilî çalışma esas alınır.

24/48 ile 24/24 arasındaki fark nedir?

24/24’te haftalar 3 ve 4 gün çalışılır (9 ve 12 saat fazla mesai); 24/48’te model 3-2-2-3 olup haftalık fazla mesai 9–6–6–9 şeklinde değişir. Her iki sistemde de fiilî 14 saat kabulü esastır. İşyerinde uyku düzeni yoksa farklı hesaplama yapılır.

Bordroda fazla mesai görünmüyorsa ne olur?

Fazla mesai yapıldığına ancak ücretinin ödenmediğine dair iddia varsa iş mahkemesinde işçilik alacağı davası açılabilir.

İzinli/raporlu günler fazla mesai hesabında dikkate alınır mı?

Hayır. İzin ve rapor günleri hesaptan çıkarılır; bordroda görünen ve banka yoluyla yapılmış ödemeler de mahsup edilmelidir.

Sonuç ve Değerlendirme

24/48 çalışma sistemi, kesintisiz faaliyetin zorunlu olduğu işyerlerinde uygulanabilir bir vardiya düzenidir. Ancak bu sistem, İş Kanunu’nun emredici sınırları çerçevesinde değerlendirilmeli; günlük 11 saat, gece 7,5 saat ve haftalık 45 saat sınırları fiili çalışma üzerinden ayrı ayrı denetlenmelidir. Yargıtay’ın istikrar kazanmış içtihadına göre, 24 saatlik vardiyada fiilî çalışma 14 saat, her gün için 3 saat fazla çalışma ve haftalık bazda 9-6-6-9 saat modeli esas alınır. İş yerinde uyku düzeni yoksa farklı bir hesaplama modeli esas alınır. UBGT günlerinde fiilî çalışma ispat edilemiyorsa 1/3 oranı uygulanır. Hafta tatili genellikle dinlenme süreleriyle karşılanmış kabul edilir. Bu nedenle işveren, vardiya çizelgelerini, puantaj kayıtlarını ve bordroları doğru şekilde düzenlemeli; işçi ise fiili çalışmasını ispatlamalıdır.

⚠️ Yasal Uyarı

Bu makale genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Her somut olayın koşulları farklı olabilir. Buradaki açıklamalar kesin hukuki görüş veya mütalaa niteliğinde değildir. 24/48 çalışma sisteminde fazla mesai, UBGT ve hafta tatili alacakları; iş sözleşmesi, puantaj kayıtları, bordro ve tanık beyanlarına göre değişebilir. Hak kaybı yaşamamak için alanında uzman bir iş hukuku avukatına danışılması tavsiye edilir.