İş Hukukunda Gece Çalışması: Süre, Ücret ve Haklar – 2025
- Av. Yunus Emre Aydın
- 18 Eki
- 9 dakikada okunur
Gece Çalışması Nedir?
Gece çalışması, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 69. maddesi uyarınca; en geç saat 20:00'de başlayarak en erken saat 06:00'ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönem olarak tanımlanmaktadır. Bir çalışmanın tamamının gece çalışması sayılması için, çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine denk gelmesi gerekmektedir. Örneğin bir işçi akşam saat 20.00’da çalışmaya başlayıp sabah saat 08.00’da çalışmayı bitirirse çalışmalarının 10 saatlik kısmı geceye 2 saatlik kısmı gündüze denk geldiğinden 12 saatin tamamı gece çalışması olarak kabul edilir.
Gece Çalışmasının Yasal Sınırları Nelerdir?
Günlük gece sınırı: 7,5 saat. Gece çalışmaları kural olarak günde 7,5 saati geçemez. Bu sınır emredicidir ve aşılırsa haftalık 45 saat dolmasa bile fazla çalışma doğar.
Günlük genel üst sınır: 11 saat. Denkleştirme uygulansa bile günlük 11 saatin üzeri fazla çalışmadır.
Haftalık genel sınır: 45 saat. Gece yönünden 7,5 saatlik özel sınır korunur; ayrıca haftalık 45 saat aşılıyorsa normal fazla çalışma da doğar. Aynı haftada birden çok sebep varsa işçi lehine olan hesaplama esas alınır.
Gece Fazla Mesai Süresi Nasıl Hesaplanır?
Gece fazla mesaisi hesaplanırken önce çalışma süresi bulunur. Ardından toplam vardiya süresinden yasal ara dinlenme çıkarılır. Net fiili süreden 7,5 saati çıkarılır. Kalan süre gece fazla mesai süresidir.
Örnek-1: 20:00-08:00 Saatleri Arasında Çalışan İşçi
Toplam Çalışma Süresi: 20:00'den 08:00'e kadar toplam 12 saat.
Gece Dönemine Denk Gelen Süre: 20:00-06:00 arası 10 saat.
Değerlendirme: Çalışma süresinin yarısından fazlası gece dönemine denk geldiği için, çalışmanın tamamı gece çalışması sayılır.
Ara Dinlenme Düşümü: 7.5 saati aşan çalışmalarda en az 1 saat, 11 saati aşan çalışmalarda ise en az 1.5 saat ara dinlenme süresi düşülür. 12 saatlik çalışma için genellikle 1.5 saat ara dinlenme kabul edilir.
Fiili Gece Çalışma Süresi: 12 saat - 1.5 saat = 10.5 saat.
Gece Fazla Çalışma Süresi: Fiili çalışma süresinin 7.5 saati aşan kısmı fazla çalışmadır. 10.5 saat - 7.5 saat = 3 saat.
Bu hesaplamaya göre, 20:00-08:00 saatleri arasında 1.5 saat ara dinlenme ile çalışan bir işçi, o gün için 3 saat gece fazla çalışması yapmış sayılır.
Örnek-2: 19:00–07:00 Saatleri Arasında Çalışan İşçi
Toplam Çalışma Süresi: 19:00’dan 07:00’ye kadar toplam 12 saat.
Gece Dönemine Denk Gelen Süre: 20:00–06:00 arası 10 saat.
Değerlendirme: Çalışma süresinin yarısından fazlası gece dönemine denk geldiği için, çalışmanın tamamı gece çalışması sayılır.
Ara Dinlenme Düşümü: 12 saatlik çalışma için en az 1.5 saat ara dinlenme süresi düşülür.
Fiili Gece Çalışma Süresi: 12 − 1.5 = 10.5 saat.Gece Fazla Çalışma Süresi: 10.5 − 7.5 = 3 saat.
Bu hesaplamaya göre, 19:00-07:00 saatleri arasında 1.5 saat ara dinlenme ile çalışan bir işçi, o gün için 3 saat gece fazla çalışması yapmış sayılır.
Örnek-3: 22:00–06:00 Saatleri Arasında Çalışan İşçi
Toplam Çalışma Süresi: 22:00’den 06:00’ya kadar toplam 8 saat.
Gece Dönemine Denk Gelen Süre: 22:00–06:00 arası 8 saat.
Değerlendirme: Çalışma süresinin tamamı gece dönemine denk geldiği için, çalışmanın tamamı gece çalışması sayılır.
Ara Dinlenme Düşümü: 8 saatlik çalışma için en az 1 saat ara dinlenme süresi düşülür.
Fiili Gece Çalışma Süresi: 8 − 1 = 7 saat.
Gece Fazla Çalışma Süresi: Bulunmamaktadır.
Bu hesaplamaya göre, 22:00-06:00 saatleri arasında 1 saat ara dinlenme ile çalışan bir işçi, o gün için gece fazla çalışması yapmamış sayılır.
Örnek-4: 16:00–00:00 Saatleri Arasında Çalışan İşçi
Toplam Çalışma Süresi: 16:00’dan 00:00’a kadar toplam 8 saat.
Gece Dönemine Denk Gelen Süre: 20:00–00:00 arası 4 saat.
Değerlendirme: Çalışma süresinin yarısı gece dönemine denk geldiği için, yarısından fazlası koşulu gerçekleşmediğinden çalışmanın tamamı gece çalışması sayılmaz; yalnızca 20:00–00:00 arası yapılan 4 saatlik kısım gece çalışmasıdır.
Ara Dinlenme Düşümü: 8 saatlik çalışma için 1 saat ara dinlenme süresi düşülür.
Fiili Gece Çalışma Süresi: 8 − 1= 7 saat, ancak bunun sadece 4 saati gece çalışmasıdır.
Gece Fazla Çalışma Süresi: Bulunmamaktadır.
Bu hesaplamaya göre, 16:00-00:00 saatleri arasında 1 saat ara dinlenme ile çalışan bir işçi, o gün için gece fazla çalışması yapmamış sayılır.
Gece Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?
Gece fazla mesaisi, işçinin gece çalışması süresinin yasal sınır olan 7,5 saati aşan kısmı için ödenen fazla mesai ücretidir. Gece çalışmasında 7,5 saati aşan süreler için ödenecek ücret, çalıştırılan her saat başı %50 fazlasıyla yani saat ücretinin 1,5 katı ile çarpılarak hesaplanması gerekir.
Örnek-1: 20:00–08:00 Saatleri Arasında Çalışan İşçi
Bu işçinin gece fazla çalışma süresi 3 saattir. Gece Fazla Mesai Ücreti: Saatlik ücret 200 TL ise: 200 × 1.5 × 3 = 900 TL.
Örnek-2: 19:00–07:00 Saatleri Arasında Çalışan İşçi
Bu işçinin gece fazla çalışma süresi 3 saattir.Gece Fazla Mesai Ücreti: Saatlik ücret 250 TL ise: 250 × 1.5 × 3 = 1.125 TL.
Gündüz ve Gece Fazla Mesaisi Olan İşçinin Ücreti Nasıl Hesaplanır?
Uygulamada, bir işçinin çalışması birden fazla fazla mesai sebebini aynı anda barındırabilir. Örneğin, bir işçi aynı hafta içinde hem haftalık 45 saati aşmış hem de bazı günlerde 7,5 saatlik gece çalışma sınırını aşmış olabilir. Bu gibi durumlarda, işçi lehine yorum ilkesi devreye girer. İşçinin çalışması haftalık 45 saati geçerse ve aynı dönemde günlük 11 saati ve gecelik 7.5 saati geçen çalışmaları da olursa bu durumda her bir mesai için ayrı ayrı hesaplama yapılır ve nihai olarak işçi lehine olan en fazla mesai süresi dikkate alınır.
Örnek:
Pazartesi – 08:00–20:00
Toplam Çalışma Süresi: 12 saat.
Gece Dönemine Denk Gelen Süre: 0 saat.
Değerlendirme: Gece sayılmaz.
Ara Dinlenme Düşümü: 1,5 saat.
Fiili Çalışma Süresi: 12 − 1,5 = 10,5 saat.
Gece Fazla Çalışma Süresi: Yok (gece postası değil).
Günlük 11 Saati Aşan Süre: Yok (10,5 < 11).
Salı – 08:00–20:00
Aynı koşullar → Fiili 10,5 saat, gece FM yok, günlük 11 aşım yok.
Çarşamba – 08:00–20:00
Aynı koşullar → Fiili 10,5 saat, gece FM yok, günlük 11 aşım yok.
Perşembe – 08:00–20:00
Aynı koşullar → Fiili 10,5 saat, gece FM yok, günlük 11 aşım yok.
Cuma – 20:00–08:00
Toplam Çalışma Süresi: 12 saat.
Gece Dönemine Denk Gelen Süre: 20:00–06:00 arası 10 saat.
Değerlendirme: Çalışma süresinin yarısından fazlası geceye denk geldiği için tamamı gece çalışması sayılır.
Ara Dinlenme Düşümü: 1,5 saat.
Fiili Gece Çalışma Süresi: 12 − 1,5 = 10,5 saat.Gece Fazla Çalışma Süresi: 10,5 − 7,5 = 3 saat.Günlük 11 Saati Aşan Süre: Yok (10,5 < 11).
Cumartesi–Pazar: Dinlenme.
Haftalık Fiili Toplam:10,5 (Pzt) + 10,5 (Sal) + 10,5 (Çrş) + 10,5 (Prş) + 10,5 (Cum) = 52,5 saat
1) Haftalık 45 Saat Kıstası:52,5 − 45 = 7,5 saat (haftalık fazla mesai)
2) Günlük 11 Saat Kıstası:Hiçbir gün 11 saat fiiliyi aşmadı → 0 saat
3) Gece 7,5 Saat Kıstası:Sadece Cuma gecesi: 10,5 − 7,5 = 3 saat → 3 saat gece fazla mesaisi
Sonuç: İşçi lehine en yüksek sonuç olan 7,5 saat esas alınır.
Not: Bu 7,5 saatin içinde, Cuma gecesindeki 3 saatlik gece fazla mesaisi saatleri de bulunur; ayrıca tekrar yazılamaz. (Toplu iş sözleşmesi varsa, “gece primi” gibi ayrı bir ilave ödemeye ilişkin hükümler saklıdır.)
Gece Fazla Mesaisi Kimler İçin Hesaplanmaz?
04.04.2015’ten itibaren turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Bu sektörlerde işçinin yazılı onayı alınmak kaydıyla 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Bu durumda sırf 7,5 saatin aşılması tek başına fazla çalışma sayılmaz; haftalık 45 saat ve günlük 11 saat sınırlarına göre değerlendirilir. Yazılı onay yoksa 7,5 saati aşan kısım için fazla çalışma hesaplanır.
Sık Sorulan Sorular (SSS) – Gece Çalışması
Gece çalışması kaç saati geçemez?
Kural olarak 7,5 saati geçemez. Bu sınır emredici niteliktedir ve işçi onayıyla dahi kaldırılamaz.
Günlük üst sınır nedir?
Denkleştirme olsa dahi günlük toplam çalışma süresi 11 saati aşamaz.
Haftalık sınır nedir?
Haftalık çalışma süresi 45 saati geçmemelidir. Ancak gece çalışması 7,5 saati aşarsa fazla mesai doğar.
Vardiyanın bir kısmı geceye denk geliyorsa nasıl sayılır?
Çalışma süresinin yarısından fazlası geceye denk geliyorsa vardiyanın tamamı gece çalışması sayılır.
Gece saat kaçta başlar?
İş Kanunu’na göre gece saat 20:00’de başlar ve 06:00’da sona erer.
Gece fazla mesaisi nasıl hesaplanır?
Toplam çalışma süresinden ara dinlenme süresi çıkarılır. Kalan fiili süreden 7,5 saat düşülür; kalan süre gece fazla mesaisidir.
Gece fazla mesai ücreti ne kadar ödenir?
Gece fazla mesaisi, saatlik ücretin %50 fazlası üzerinden hesaplanır (1,5 kat).
Gündüz ve gece fazla mesaisi farkı nedir?
Gündüz fazla mesaisi haftalık 45 saati aşan çalışmalarda, gece fazla mesaisi ise günlük 7,5 saati aşan çalışmalarda doğar.
22:00–06:00 vardiyası fazla mesai doğurur mu?
8 saatlik bu vardiyada 1 saat ara dinlenme verilirse 7 saat fiilî çalışma olur, fazla mesai doğmaz.
20:00–08:00 vardiyası fazla mesai doğurur mu?
12 saatlik çalışmadan 1,5 saat ara dinlenme düşülürse 10,5 saat fiilî çalışma olur; 7,5 saati aşan 3 saat fazla mesai sayılır.
Gece ücretine gece primi eklenir mi?
Toplu iş sözleşmesinde öngörülmüşse mümkündür ancak kanunen zorunlu değildir.
Kimler gece vardiyasında çalışamaz?
18 yaş altı işçiler, gebelik ve emzirme dönemindeki kadınlar ve sağlık açısından uygun olmayan işçiler gece çalıştırılamaz.
Sağlık engeli olanlar gece çalışabilir mi?
İşyeri hekimi uygun görmezse gece çalıştırılamaz.
3 vardiya sisteminde hangi vardiya gecedir?
3’lü vardiya sistemindeki vardiya başlangıç ve bitiş saatleri göre değişmekle birlikte genellikle 23:00–07:00 vardiyası tamamen gece sayılır.
Yaygın gece vardiyası örnekleri neler?
23.00–07.00 (3’lü vardiya sistemindeki “gece postası”) Geceye denk gelen süre: 8/8 = %100 → Vardiyanın tamamı gece çalışması sayılır. 3’lü (07–15 / 15–23 / 23–07) model sanayi/üretimde yaygındır.
20.00–04.00 (3’lü sistemin varyasyonu) Gece süresi: 8/8 = %100 → Tamamı gece. (20–06 aralığının içinde başlar ve biter.)
18.00–02.00 (konaklama/servis sektöründe sık görülür) Gece süresi: 20.00–02.00 6 saat → 6/8 = %75 → Tamamı gece sayılır (yarıdan fazlası gece).
19.00–03.00 (perakende/geç kapanışlı mağaza – kapanış ekibi) Gece süresi: 20.00–03.00 7 saat → 7/8 = %87,5 → Tamamı gece sayılır.
20.00–08.00 (12/24 sistemindeki “gece postası”, güvenlik sektöründe çok yaygın) Gece süresi: 20.00–06.00 10 saatlik gece diliminin içinde 10/12 = %83,3 (fiilen 10 saati geceye denk gelir; 06–08 gündüzdür) → Tamamı gece sayılır.
22.00–06.00 (birçok sektörde “tam gece” örneği) Gece süresi: 8/8 = %100 → Tamamı gece.
Ara dinlenme kaç dakikadır?
4–7,5 saat arası 30 dk, 7,5–11 saat arası 1 saat, 11 saati aşan çalışmalarda 1,5 saattir.
Vardiyada tek kişi çalıştırılabilir mi?
Evet, ancak iş sağlığı ve güvenliği açısından risk değerlendirmesi yapılmalıdır.
Turizm, özel güvenlik ve sağlıkta 7,5 saatin üstü mümkün mü?
İşçinin yazılı onayı alınmak kaydıyla mümkündür, aksi halde fazla mesai sayılır.
Gece çalışmasında denkleştirme uygulanır mı?
11 saat sınırı aşılmaz; 7,5 saatlik gece sınırı ayrıca korunur.
Sürekli gece postasında çalıştırılabilir miyim?
Postalar dönüşümlü olmalıdır; sürekli gece postasında çalıştırma Yargıtay’a göre mevzuata aykırıdır ve haklı fesih sebebi olabilmektedir.
7,5 saatten fazla gece çalışması haklı fesih sebebi midir?
Sürekli ve sistematik şekilde 7,5 saatin aşılması işçi için haklı fesih sebebi olabilir.
Aynı haftada 45 saat, 11 saat ve 7,5 saat süreleri birlikte aşılırsa nasıl hesaplanır?
Her sınır ayrı ayrı değerlendirilir, işçi lehine olan en yüksek fazla mesai süresi dikkate alınır.
Gece ücreti bordroda nasıl gösterilir?
Fazla mesai saatleri ayrı satırda %50 zamlı olarak gösterilir.
Aynı gün hem gündüz hem gece çalışırsam ne olur?
Gündüz ve gece çalışma sınırları ayrı ayrı uygulanır, çifte hesap yapılmaz.
Haftada kaç gece çalışması sürekli sayılır?
Yargıtay’a göre haftanın tamamında veya uzun süreli tek tip gece postasında çalışmak süreklilik oluşturur.
Haftada 5 gün 22:00–08:00 çalışırsam haftalık fazla mesai oluşur mu?
5 gün × 9 saat = 45 saat olduğundan haftalık fazla mesai oluşmaz; ancak günlük 7,5 saat üstü gece fazla mesaisidir.
Gece çalışması çift mesai midir?
Hayır, %50 zamlı fazla mesai uygulanır; halk arasında 'çift mesai' ifadesi bu anlama gelir.
Gece vardiyası ücret farkı nedir?
Gece vardiyasında çalışanlara ek ücret ancak TİS varsa ödenir; aksi halde fazla mesai esas alınır.
Bir işçi sürekli gece vardiyasında çalışmayı isteyebilir mi?
İşyeri düzenine bağlıdır ancak mevzuat gereği nöbetleşe sistem esastır.
Gece çalışması saat kaçta başlar biter?
20:00–06:00 arasıdır.
Gece çalışması ücreti nasıl hesaplanır?
Fiilî çalışma süresinden 7,5 saat düşülür, kalan saatler için saatlik ücretin 1,5 katı ödenir.
Gece çalışması için sağlık raporu gerekir mi?
İşyeri hekimi tarafından uygunluk raporu alınmalıdır.
Gece vardiyası sabah 8’e kadar sürerse tamamı gece sayılır mı?
Evet, sürenin yarısından fazlası geceye denk geldiği için vardiyanın tamamı gece çalışması sayılır.
Sonuç ve Değerlendirme
Gece çalışması, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 69. maddesi uyarınca sıkı kurallara tabi tutulan ve işçinin sağlığını, güvenliğini ve sosyal yaşam dengesini koruma amacı taşıyan özel bir çalışma biçimidir. Yasal düzenlemeye göre gece süresi 20:00–06:00 saatleri arasındadır ve bu dönemde yapılan çalışmaların süresi günde 7,5 saati geçemez. Bu sınır, işverenin inisiyatifiyle veya işçinin rızasıyla artırılamaz.
Gece postasında 7,5 saati aşan her çalışma, gece fazla mesaisi olarak değerlendirilir ve %50 zamlı ücret üzerinden ödenmelidir. Aynı şekilde, günlük 11 saat ve haftalık 45 saat sınırlarının aşılması da fazla çalışma hükümlerini doğurur. Yargıtay kararları, bu sınırlamaların emredici olduğunu ve ihlalin işçi açısından haklı fesih sebebi oluşturabileceğini açıkça belirtmektedir.
Turizm, özel güvenlik ve sağlık sektörlerinde, işçinin yazılı onayı alınmak koşuluyla 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yapılabilse de, bu istisna 11 saatlik üst sınırı ortadan kaldırmaz. Sürekli gece vardiyasında çalıştırılmak veya uzun süreli gece postasına dahil edilmek, işçinin biyolojik ve sosyal dengesi üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceğinden, mevzuat bu konuda da işverenlere özel yükümlülükler getirmiştir.
Sonuç olarak, gece çalışması ve gece fazla mesaisi ücretleri, hem işçi haklarının korunması hem de işverenlerin yasal yükümlülüklerini doğru şekilde yerine getirmesi açısından büyük önem taşır. Her işyerinin koşulları farklı olduğundan, gece çalışmasıyla ilgili uyuşmazlıkların çözümünde iş hukuku alanında uzman bir avukattan hukuki danışmanlık alınması en doğru yol olacaktır.
⚠️ Yasal Uyarı / Bilgilendirme Notu
Bu makale, gece çalışması, gece vardiyası, fazla mesai ve işçi hakları konularında genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Buradaki açıklamalar, somut olayınıza özel hukuki görüş veya danışmanlık niteliği taşımaz. Her çalışmanın koşulları farklı olduğundan, kendi durumunuza uygun çözüm için iş hukuku alanında uzman bir avukata danışmanız önerilir.
Yorumlar