12/24 Çalışma Sistemi: Fazla Mesai, Gece Çalışması, Ücret ve Haklar (2025)

12/24 Çalışma Sistemi Nedir?

12/24 çalışma sistemi, işçinin on iki saat çalışma yapmasının ardından yirmi dört saat dinlenme esasına dayanan vardiyalı bir çalışma düzenidir. Bu sistem, kesintisiz hizmetin zorunlu olduğu özel güvenlik, üretim, sağlık ve enerji sektörlerinde sıklıkla uygulanmaktadır. Yargıtay kararlarında, bu sistem üç haftalık periyotlar halinde tekrarlanan bir çalışma döngüsü olarak tanımlanmış; fazla mesai, gece çalışması ve ulusal bayram-genel tatil (UBGT) ücretleri bakımından özel hesaplama kuralları benimsenmiştir.

12/24 Sistemi Nasıl İşler?

12/24 sisteminde işçi genellikle 08.00-20.00 ve 20.00-08.00 saatleri arasında (sabah 8 akşam 8) vardiyalı şekilde çalışır. Her bir vardiya on iki saat sürmekte olup, ara dinlenme süresi en az bir buçuk saat olarak dikkate alınır. Böylece fiili çalışma süresi günlük 10,5 saate düşer. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin kararlarında bu sistemin üç haftalık periyotlar halinde tekrarladığı; birinci ve ikinci haftalarda haftada beş gün, üçüncü haftada ise dört gün çalışıldığı tespit edilmiştir.

12/24 Sisteminde Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesine göre haftalık kırk beş saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilir ve her bir fazla çalışma saati için normal saatlik ücretin yüzde elli fazlası ödenir. 12 saat çalışıp 24 saat dinlenen işçiye 1,5 saat ara dinlenmesi verilmesi halinde fiili çalışma süresi 10,5 saate düşer. Bu sistemde işçi her 36 saatte bir vardiyaya başlar ve döngü 21 günde (504 saatte) tamamlanır. Yargıtay, bu tür vardiyalı sistemlerde fazla mesai hesaplamasının öncelikle haftalık değil, üç haftalık periyotlar üzerinden incelenmesi gerektiğini kabul etmektedir. Nitekim Yargıtay 22. Hukuk Dairesi, E. 2016/6803 K. 2019/1460 sayılı kararında bu husus açıkça belirtilmiş ve örnek bir hesaplama yöntemi ortaya konulmuştur.

12 saat çalışma ve 24 saat dinlenme esasına göre yapılan çalışmalarda ilk iki hafta, haftada 5 gün, üçüncü haftada ise 4 gün çalışma olup dördüncü hafta aynı döngü devam etmektedir. Bu çalışma düzeni göre yapılacak fazla mesai hesabında öncelikle 12 saatlik çalışmanın başlangıç ve bitiş saatlerine göre yarıdan fazlasının 20.00-06.00 saatleri arası döneme isabet edip etmediği, gece çalışması olup olmadığı tespit edilmeli, gece çalışması tespit edildiği takdirde; 1. haftada yapılan 5 gün çalışmanın 3 günü gündüz vardiyasında 2 günü gece vardiyasında, ikinci haftada yapılan 5 gün çalışmanın 2 günü gündüz 3 günü gece vardiyasında, üçüncü hafta yapılan 4 gün çalışmanın ise 2 günü gündüz 2 günü gece vardiyasında geçeceği gözetilerek; 1.hafta 12 saatlik çalışmadan 1,5 saatlik ara dinlenme düşülünce haftada 52,5 saat çalışmaya göre 7,5 saat, 2. hafta 3 gün yapılan 12’şer saatlik gece çalışmalarından 1,5 saatlik ara dinlenme ile 7,5 saati aşan 3’er saatten 9 saat, 3. hafta ise ara dinlenme düşülünce haftalık fiili çalışma 42 saat olup 45 saati aşmasa da 2 gece çalışması bulunduğundan 3’er saatten 6 saat olmak üzere 3 hafta için toplam 22,5 saat ve ortalama haftalık 7,5 saat fazla mesai hesaplanması gerekir. Bu sistem şu şekilde açıklanabilir:

1. Hafta

• Vardiya dağılımı: 3 gündüz + 2 gece

• Toplam fiilî çalışma: 5 × 10,5 = 52,5 saat

• Yasal haftalık sınır: 45 saat

• Gündüz yönünden çalışma süresi fazlası: 52,5 − 45 = 7,5 saat fazla çalışma

• Gece yönünden kanuni sınırın üzerinde kalan süre: 2 gece × (10,5 − 7,5) = 6,0 saat

Ancak haftalık 45 saatin üzerindeki süre zaten fazla çalışma kapsamında değerlendirildiğinden çifte hesap yapılmaz. Bu nedenle 1. hafta için esas alınacak fazla çalışma süresi 7,5 saattir.

 2. Hafta

• Vardiya dağılımı: 2 gündüz + 3 gece

• Toplam fiilî çalışma: 5 × 10,5 = 52,5 saat

• Yasal haftalık sınır: 45 saat

• Gündüz yönünden çalışma süresi fazlası: 52,5 − 45 = 7,5 saat

• Gece yönünden kanuni sınırın üzerinde kalan süre: 3 gece × (10,5 − 7,5) = 9,0 saat

Haftalık 45 saatin aşılması fazla çalışma olarak kabul edilmekle birlikte, gece çalışmalarında 7,5 saati geçen kısım ayrıca fazla çalışma sayılır. Bu nedenle 2. hafta için 9,0 saat fazla çalışma esas alınır.

3. Hafta

• Vardiya dağılımı: 2 gündüz + 2 gece

• Toplam fiilî çalışma: 4 × 10,5 = 42,0 saat

• Yasal haftalık sınır: 45 saat (aşılmamış)

• Gündüz yönünden fazlalık: Yok

• Gece yönünden kanuni sınırın üzerinde kalan süre: 2 gece × (10,5 − 7,5) = 6 saat

Haftalık toplam süre 45 saati geçmemekle birlikte, gece vardiyalarında 7,5 saati aşan kısım kanunen fazla çalışma niteliğindedir. Bu nedenle 3. hafta için 6 saat fazla çalışma dikkate alınır.

Bu suretle üç haftalık periyot itibarıyla toplam yirmi iki buçuk saat fazla mesai, haftalık ortalama yedi buçuk saate tekabül etmektedir. Yargıtay uygulamasında, işçi lehine yorum ilkesi gereğince, haftalık kırk beş saat aşımı ve gece çalışması sınırı ayrı ayrı değerlendirilmekte; çakışma halinde işçi lehine olan fazla çalışma türü esas alınmaktadır. Ayrıca bu sistem 2 Gündüz 2 Gece 2 İzin (2+2+2) Çalışma Sistemiyle de kısmen benzerlik göstermektedir.

12/24 Çalışma Sisteminde Gece Çalışması ve 7,5 Saat Sınırı

4857 sayılı Kanun’un 69. maddesi uyarınca, gece çalışması yedibuçuk saati geçemez. 12/24 sisteminde işçinin gece vardiyasında on iki saat çalışması halinde, ara dinlenme düşüldükten sonra kalan on buçuk saatin yedibuçuk saati aşan kısmı fazla mesai olarak değerlendirilir. Bu nedenle, haftalık kırk beş saat dolmasa dahi, gece vardiyalarında 7,5 saati aşan her üç saatlik süre için fazla mesai ücreti ödenmesi gerekir. Ayrıca gece çalışmalarından doğan fazla mesailerin nasıl hesaplandığı hususuyla ilgili İş Hukukunda Gece Çalışması: Süre, Ücret ve Haklar başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

12/24 Çalışma Sisteminde Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücretleri

4857 sayılı Kanun’un 47. maddesi uyarınca, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışan işçiye, çalışmasa dahi bir günlük ücret ödenir; çalışması halinde ayrıca bir günlük ücrete daha hak kazanır. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin yerleşik içtihatlarına göre, 12/24 sistemiyle çalışan işçinin döngüsel çalışma düzeni dikkate alınarak, tatil günlerinin yaklaşık üçte ikisinde (2/3) çalışma yaptığı kabul edilir. Bu kabul, puantaj kaydı gibi delil bulunmadığı hallerde uygulanacak fiili varsayım niteliğindedir.

12/24 Çalışma Sisteminde Hafta Tatili Ücreti

4857 sayılı İş Kanunu’nun 46. maddesi gereği, işçilere yedi günlük zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme verilmesi zorunludur. 12/24 sisteminde işçinin her vardiya sonrasında 24 saat dinlenmesi bulunmakla birlikte, bu dinlenme sürelerinin hafta tatili koşulunu karşılayıp karşılamadığı somut olayın özelliklerine göre değerlendirilir. Hafta tatili gününde fiilen çalışma yapılmışsa, işçi bir buçuk yevmiye tutarında ücrete hak kazanır. Hafta tatili günü 7,5 saati aşan fiili çalışma yapılmışsa, aşan süreler fazla mesai hesabına ayrıca dahil edilir.

İşverenin Sorumluluğu

İşveren, işçiye fazla mesai yaptırmak için yazılı onay almakla yükümlüdür. Gece vardiyalarında yedibuçuk saati aşan çalışmalar için ayrıca onay alınması gereklidir. Fazla mesai, UBGT ve hafta tatili ücretlerinin bordrolarda açıkça gösterilmesi ve ücretlerinin her ay ödenmesi zorunludur. Aksi takdirde işçi, geriye dönük beş yıllık dönem için alacaklarını işçilik alacağı davası yoluyla talep edebilir.

İşçinin Hakları ve Talep Edebileceği Alacak Kalemleri

• Fazla mesai ücreti (%50 zamlı),

• Ulusal bayram ve genel tatil (UBGT) ücreti,

• Hafta tatili ücreti (koşulları oluştuğu takdirde),

• Kıdem ve ihbar tazminatı (iş akdinin sona ermesi halinde),

• Kullanılmayan yıllık izin ücreti ve diğer yan haklar.

12/24 Çalışma Sistemine Dair Emsal Yargıtay Kararları

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2016/4616 K. 2019/13390 T. 17.06.2019

“Somut uyuşmazlıkta, taraflar arasında işyerindeki çalışma düzeninin 12 saatlik vardiyalar halinde 08.00 ila 20.00 saatleri ve 20.00 ila 08.00 saatleri arasında bir gün gündüz, bir gün gece ve bir gün dinlenme şeklinde olduğu hususunda uyuşmazlık bulunmamaktadır. Bu çalışma düzeninde 3 haftalık periyotta birinci ve ikinci haftalarda, haftada 5 gün, üçüncü haftada ise, haftada 4 gün olmak üzere, birinci ve üçüncü haftalarda 2 gün gece, ikinci haftada ise 3 gün gece, çalışıldığı anlaşılmaktadır. Buna göre davacının fazla mesaisi hesaplandığında; Birinci haftada, 12 saatlik çalışmada, 1,5 saat ara dinlenmenin tenzili ile günlük 10,5 saat çalışma ile haftada 52,5 saat çalışma ile 45 saati aşan 7,5 saat fazla çalışma bulunmaktadır. (5 gün x10,5 saat=52,5 saat ve 52,5-45=7,5 saat) İkinci haftada, birinci haftada olduğu gibi haftalık 7,5 saat fazla çalışma var ise de, gece çalışması haftalık çalışma esasının istisnası olduğundan ve gece çalışmasından kaynaklanan fazla mesai miktarının haftalık fazla çalışma miktarından fazla olması nedeniyle, işçi lehine olan gece çalışması esas alındığında, davacının bu haftadaki 3 günlük gece çalışmasında, günlük 3’er saatten olmak üzere, haftada 9 saat fazla çalışma yaptığı anlaşılmaktadır. (10,5 saat-7,5 saat=3 saat ve 3 saatX3 gün=9 saat) Son olarak üçüncü haftada ise, haftada 4 gün çalışıldığından haftalık esasa göre fazla çalışma bulunmamakta ise de, gece çalışması haftalık çalışma esasının istisnası olduğundan, davacının bu haftadaki 2 günlük gece çalışmasında günlük 3’er saatten olmak üzere, haftada 6 saat fazla çalışması vardır. (10,5 saat-7,5 saat=3 saat ve 3 saatX2 gün=6 saat) Bu duruma göre, davacının 3 haftalık periyotta haftada 7,5 saat fazla çalışma yaptığı anlaşılmaktadır. (7,5 saat+9 saat+6 saat=22,5 saat ve 22/5 saat/3 hafta=7,5 saat) Açıklanan nedenle, davacının haftada 7,5 saat fazla çalışma yaptığı kabulüne göre fazla çalışma alacağının hesaplanması gerekirken, yanlış değerlendirme ile haftada 11 saat fazla çalışma yaptığı kabulüne göre hesaplama yapan bilirkişi raporuna itibarla hüküm kurulması hatalıdır. Davacının 3 haftalık periyotta birinci ve ikinci haftalarda, haftada 5 gün, üçüncü haftada ise, haftada 4 gün çalışmış olması ve hangi tatil günlerinde nöbet tuttuğuna dair dosyada herhangi bir bilgi ve belgenin bulunmaması hususları birlikte gözetildiğinde, davacının çalıştığı süre içindeki toplam ulusal bayram ve genel tatil günlerinin 2/3’nün nöbetine denk geldiğinin kabulü dosya kapsamına uygun düşecektir. Bu nedenle davacının ulusal bayram ve genel tatil günlerinin 2/3’ünde çalıştığı kabul edilerek bu alacağın hesaplanıp hüküm altına alınması gerekirken, bütün ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştığı kabulüne göre hesaplanıp hüküm altına alınması hatalıdır.”

Sık Sorulan Sorular (SSS)

12/24 vardiya sistemi nedir?

12/24 vardiya sistemi, işçinin 12 saat kesintisiz çalışıp 24 saat dinlendiği döngüye dayanan bir vardiya modelidir. Özellikle güvenlik, üretim, sağlık gibi 24 saat faaliyet gerektiren sektörlerde uygulanır. Ancak bu sistemde haftalık 45 saatlik yasal çalışma sınırının, günlük 11 saatlik azami sürenin ve gece çalışmasında 7,5 saat sınırının aşılmaması gerekir. İşveren, vardiya planını hazırlarken bu sınırları gözetmekle yükümlüdür.

12/24 çalışan biri ayda kaç saat çalışır?

12/24 sistemi genellikle 21 günde 14 vardiya anlamına gelir. Bu da yaklaşık 168 brüt saat (14×12) demektir. Ara dinlenme süreleri düşüldüğünde fiili çalışma süresi ortalama 147 saat civarındadır. Aylık bazda ise sistem, yaklaşık 240 saatlik brüt çalışma ortaya çıkarır. Ancak İş Kanunu uyarınca haftalık 45 saat sınırının aşılması hâlinde fazla mesai ücreti doğar; dolayısıyla her işyerinde puantaj kayıtlarına göre ayrı değerlendirme yapılmalıdır.

12/24’te gece çalışması 7,5 saat sınırı nasıl uygulanır?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 69. maddesine göre gece çalışması en fazla 7,5 saat olabilir. 12/24 sisteminde gece vardiyası bu süreyi aşıyorsa, 7,5 saati aşan kısım fazla çalışma sayılır ve %50 zamlı ücret ödenmelidir. Ayrıca, gece çalışan işçilerin sağlık ve güvenliği gözetilmeli, vardiya dönüşleri dengeli planlanmalıdır. Sürekli gece vardiyası uygulanması Yargıtay içtihatlarına göre işçinin dinlenme hakkını ihlal edebilir.

12/24 sisteminde fazla mesai nasıl hesaplanır?

12/24 sisteminde fazla mesai hesabı yapılırken iki unsur dikkate alınır: 1-) Haftalık toplam süre 45 saati geçerse, aşan kısım fazla mesai sayılır. 2-) Gece vardiyasında 7,5 saatin aşılması hâlinde, haftalık 45 saat dolmasa bile fazla mesai ücreti doğar. Fazla çalışma ücreti normal saatlik ücretin %50 fazlasıdır. İşçinin yazılı onayı olmadan fazla mesai yaptırılması hukuka aykırıdır.

12 saatlik vardiyada ara dinlenme en az ne kadar olmalı?

Günlük çalışma süresi 11 saati aşıyorsa, işçiye en az 1,5 saat ara dinlenmesi verilmelidir. Bu süre fiilen kullandırılmadığında, çalışma süresinden sayılır ve işçinin ücret alacağı doğar. Ara dinlenmesi, vardiyanın ortasında ve çalışma yoğunluğu dikkate alınarak kullandırılmalı; “kağıt üzerinde” değil, fiilen uygulanmalıdır. İş müfettişleri denetimlerinde ara dinlenme planlamasını özellikle inceler.

UBGT (resmi tatil) günlerine denk gelen vardiyalar nasıl ücretlendirilir?

İş Kanunu’nun 47. maddesine göre, ulusal bayram ve genel tatil (UBGT) günlerinde çalışmayan işçiye bir günlük ücreti ödenir. Eğer işçi o gün fiilen çalışıyorsa, bir günlük ücretine ek olarak bir günlük daha ücret (toplam iki yevmiye) alır. İşveren, UBGT günlerinde yapılan çalışmayı “izinle telafi” edemez; bu günler için ücret ödenmesi zorunludur. 12/24 sisteminde vardiya UBGT’ye denk geliyorsa, bu ücret farkı mutlaka bordroya yansıtılmalıdır.

Hafta tatili 12/24’te nasıl değerlendirilir?

Her yedi günlük dönem içinde işçiye kesintisiz en az 24 saat dinlenme verilmelidir. Bu süre verilmeden aralıksız çalışma yaptırılması, hafta tatili ihlali oluşturur. İşçi hafta tatilinde çalışmışsa, bir günlük ücreti dışında ayrıca bir buçuk yevmiye (toplam 2,5 yevmiye) tutarında hafta tatili ücreti alır. 12/24 vardiya sisteminde genelde işçi 24 saat dinlendiğinde hafta tatili alacağı doğmaz.

12/24 Çalışma Sistemi Yasal mı?

12/24 çalışma sistemi, işçinin 12 saat çalışıp 24 saat dinlendiği vardiya düzenidir ve kesintisiz faaliyetin zorunlu olduğu işyerlerinde uygulanabilir. Ancak İş Kanunu’na göre günlük çalışma süresi 11 saati, gece çalışması 7,5 saati geçemez. Bu sınırların aşılması hâlinde yapılan çalışmalar fazla mesai sayılır ve zamlı ücret ödenmesi gerekir. Yargıtay, 12 saatlik vardiyalarda 1,5 saat ara dinlenmenin düşülmesi ve hem haftalık 45 saat hem de gece 7,5 saat sınırlarının ayrı ayrı değerlendirilmesi gerektiğini kabul etmektedir. Bu nedenle sistem, yalnızca yasal koşullar sağlandığında uygulanabilir.

Sonuç ve Değerlendirme

12/24 çalışma sistemi, kesintisiz faaliyetin zorunlu olduğu işyerlerinde hukuken uygulanabilir bir vardiya düzenidir. Bununla birlikte, sistemin niteliği gereği fazla çalışma, gece çalışması ve ulusal bayram-genel tatil ücretleri bakımından dikkatli bir değerlendirme yapılmalıdır. Yargıtay uygulamasında, 12 saatlik vardiyada 1,5 saat ara dinlenmenin düşülmesi, haftalık kırk beş saatin ve gece yedibuçuk saat sınırının ayrı ayrı gözetilmesi gerektiği kabul edilmiştir. İşverenin bordro ve izin yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde, işçi lehine yorum ilkesi uygulanarak işçilik alacaklarının hesaplanması gerekecektir.

⚠️Yasal Uyarı

Bu makale genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup, her somut olayın özellikleri farklılık gösterebilir. Buradaki açıklamalar hukuki danışmanlık veya kesin mütalaa niteliğinde değildir. Çalışma süreleri, fazla mesai, UBGT ve hafta tatili alacakları; iş sözleşmesi, bordro, puantaj kayıtları ve tanık beyanlarına göre değişebilir. Hak kaybı yaşamamak için alanında uzman bir iş hukuku avukatından profesyonel destek alınması tavsiye edilir.