İş Hukukunda Vardiyalı Çalışma (2025): Sistemler ve İşçilerin Hakları
- Av. Yunus Emre Aydın
- 19 Eki
- 7 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 28 Eki
Vardiyalı Çalışma Nedir?
Vardiyalı çalışma, işin veya işyerinin niteliği gereği 24 saat kesintisiz faaliyetin sürdüğü durumlarda, işçilerin birbirini izleyen ekipler (postalar) halinde çalıştırıldığı sistemdir. Bu sistem, literatürde 'postalar halinde çalışma' olarak da adlandırılır ve esasen işin kesintisiz yürütülmesi amacıyla uygulanır. İşin 24 saat sürmesi gereken işyerlerinde (örneğin üretim, sağlık, güvenlik, enerji, ulaşım) işçiler sırayla çalışır; biri işi bitirirken diğeri başlar. Amaç, hem işin aksamamasını hem de işçilerin yasal dinlenme haklarını korumaktır.
Vardiyalı Çalışma Sisteminin Yasal Dayanağı Nedir?
Vardiyalı çalışma sisteminin yasal çerçevesi 4857 sayılı İş Kanunu’nun 63, 69 ve 76. maddeleri ile bu maddelere dayanılarak çıkarılan 'Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Yönetmelik' tarafından belirlenmiştir. Yargıtay’a göre vardiyalı çalışma, işin niteliği gereği ortaya çıkan zorunlu bir sistemdir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun bir kararında bu zorunluluk, "Teknolojik gelişmeler, rekabet ortamı ve işin niteliğinden kaynaklanan bazı hâllerde, iş yerlerinde 24 saat kesintisiz çalışma yapılması zorunlu olabilir. Bu zorunluluk 24 saat çalışmayı gerektiren bir düzeni, başka bir anlatımla vardiyalı çalışma sistemlerini ortaya çıkarmıştır." şeklinde ifade edilmiştir (Yargıtay-HGK-2016/2310-2019/807).
Vardiyalı Çalışma Sistemleri Nelerdir?
Vardiyalı çalışma sistemleri işyerinin faaliyet alanına göre çeşitlilik göstermektedir. Uygulamada çeşitli isimleri bulunmaktadır. Bunların; Üçlü Vardiya Sistemi (3×8 Saat), İkili Vardiya Sistemi (2×12 Saat), 2 Gece – 2 Gündüz – 2 Dinlenme (2+2+2 Sistemi), Dörtlü Vardiya Sistemi, 12/24 Çalışma Sistemi, 24/48 Çalışma Sistemi, 12/36 Çalışma Sistemi, 8/24 Çalışma Sistemi, 6+1 Vardiya Sistemi gibi çeşitli isimleri bulunmaktadır.
2 Gece – 2 Gündüz – 2 Dinlenme (2+2+2 Sistemi) Nedir?
Altı günlük döngüye dayanır; 2 gün gündüz, 2 gün gece, 2 gün izin şeklinde çalışma yapılır. Özel güvenlik sektöründe sıklıkla kullanılır. 2 gece, 2 gündüz, 2 off ismiyle de bilinmektedir. Bu çalışma sistemiyle ilgili ayrıntılı bilgi için “2 Gece – 2 Gündüz – 2 Dinlenme (2+2+2 Sistemi)” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
24/24 Çalışma Sistemi Nedir?
24 saat çalışma 24 saat dinlenme esasına göre çalışma yapılan sistemdir. Bu çalışma sistemiyle ilgili ayrıntılı bilgi için “24/24 Çalışma Sistemi” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
12/24 Çalışma Sistemi Nedir?
İşçi 12 saat çalışır, 24 saat dinlenir. Özel güvenlik ve sağlık alanlarında uygulanır. Gece süresi 7,5 saati aşarsa fazla mesai sayılır. Bu çalışma sistemiyle ilgili ayrıntılı bilgi için “12/24 Çalışma Sistemi” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
24/48 Çalışma Sistemi Nedir?
Bir vardiya 24 saat sürer, ardından 48 saat dinlenme yapılır. Güvenlik ve itfaiye gibi nöbet esaslı görevlerde görülür, 11 saat sınırı aşıldığı için denkleştirme yapılmazsa fazla mesai doğar. Bu çalışma sistemiyle ilgili ayrıntılı bilgi için “24/48 Çalışma Sistemi” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
İkili Vardiya Sistemi (2×12 Saat) Nedir?
İki vardiya halinde uygulanır; 08.00-20.00 ve 20.00-08.00 saatleri arasında gerçekleşir. Yalnızca özel güvenlik, sağlık ve turizm sektörlerinde istisnai olarak uygulanabilir.
Üçlü Vardiya Sistemi (3×8 Saat) Nedir?
24 saatlik gün, sekizer saatlik üç vardiyaya bölünür. Genellikle 07.00-15.00, 15.00-23.00 ve 23.00-07.00 saatleri arasında uygulanır. Bu sistemde işçi günde 7,5 saat çalışır, haftalık 45 saat sınırı aşılmaz. Yargıtay’a göre bu sistem fazla mesai doğurmaz.
Dörtlü Vardiya Sistemi Nedir?
Dört gün aralıksız çalışma, ardından dört gün izin esasına dayanır. Her vardiya farklı saat dilimlerinde uygulanır, üretim ve sağlık sektörlerinde yaygın kullanılır.
12/36 Çalışma Sistemi Nedir?
12 saat çalışma ve 36 saat dinlenme düzenine dayanır. Üretim ve sağlık alanlarında tercih edilir, gece fazla mesaisi doğabilir. Bunun yanında polislerin çalışma yaptığı 12/36 çalışma sistemi farklı olup İş Hukuku’nda düzenlenen vardiyalı çalışma sistemi kapsamında değildir.
8/24 Çalışma Sistemi Nedir?
Sağlık hizmetleri gibi 24 saat çalışmanın gerekli olduğu bazı sektörlerde bulunabilir. Bir çalışan tam gün (24 saat) çalışabilir ve ardından başka bir tam gün için işe dönmeden önce 8 saat izin alabilir. Ancak, çalışanların sağlığı üzerindeki ciddi olumsuz etkileri nedeniyle yaygın bir vardiya sistemi değildir ve yaygın olarak kullanılmamaktadır.
6+1 Vardiya Sistemi Nedir?
İşçiler altı gün çalışır, bir gün izin yapar. Haftalık izin en az 24 saat kesintisiz verilmelidir.
Vardiyalı Çalışmada Fazla Mesai ve Ücret Hesabı Nasıl Yapılır?
Kural olarak haftalık 45 saati aşan veya gece 7,5 saat sınırını geçen süreler fazla mesai sayılır. Formül: Brüt Ücret / 225 × 1,5 × Fazla Saat = Brüt Fazla Mesai Tutarı. Örnek: 30.000 TL brüt ücret → 4,5 saat fazla mesai = 900 TL brüt fazla mesai. Toplu sözleşmelerde gece vardiyası için ayrıca %10–20 gece zammı, gece primi uygulanabilir. Ayrıntılı bilgi için;
Vardiyalı Çalışamaz Raporu Nedir?
İşyeri hekimi veya yetkili sağlık kuruluşu tarafından verilen, işçinin vardiyalı veya gece çalışmasına uygun olmadığını belirten rapordur. Kadın işçiler gebelik ve emzirme dönemlerinde gece vardiyasında çalıştırılamaz. İşveren, bu rapora uygun olarak işçiyi gündüz vardiyasına almakla yükümlüdür.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Vardiyalı çalışma nasıl olur?
İşin 24 saat sürdüğü işyerlerinde işçiler birbirini izleyen vardiyalar (postalar) halinde çalışır. Her vardiya belirli saatlerde başlar ve diğeriyle kesintisiz devam eder.
3 vardiya çalışma sistemi nedir, saatleri nasıldır?
Klasik 3 vardiya düzeni 07.00–15.00, 15.00–23.00 ve 23.00–07.00 şeklindedir. Her vardiyada ortalama 7,5–8 saat çalışılır.
8 saat 3 vardiya ne anlama gelir?
Günün 24 saate bölündüğü üçlü sistemdir. Her işçi 8 saat çalışır, diğer ekip (posta) vardiyayı devralır. Bu model en yaygın vardiya sistemidir.
Akşam 8 sabah 8 çalışmak yasal mı?
Yasal ara dinlenme süreleri kullanıldığı takdirde evet. Gece çalışması bakımından ise 20.00–08.00 arasındaki 12 saatlik çalışma, gece süresi olan 7,5 saati aştığı için fazla mesai sayılabilir. Ayrıntılı bilgi için "İş Hukukunda Gece Çalışması: Süre, Ücret ve Haklar" başlıklı makalemizi inceleyebilirsiniz.
1 vardiya kaç saattir?
İş Kanunu’na göre günlük çalışma süresi 11 saati geçemez. Ancak çoğu vardiya sisteminde 7,5 veya 8 saat uygulanır.
Vardiyalı çalışmada kaç saat mola hakkı vardır?
Günde 8 saat çalışanlara en az 1 saat, 11 saat üstü çalışanlara en az 1,5 saat ara dinlenmesi verilmelidir. Yasal ara dinlenme (mola hakkı) sürelerine ilişkin makalelerimize göz atabilirsiniz.
Gece vardiyasında kimler çalışamaz?
Kadın işçiler gebelik ve emzirme dönemlerinde gece vardiyasında çalıştırılamaz. Sağlık raporu bulunan işçiler de muaf tutulabilir.
Gece vardiyası kaçta başlar ve kaçta biter?
İş Kanunu’na göre gece dönemi en geç 20.00’de başlar, en erken 06.00’da biter. Ancak gece vardiyası işyerinde farklı saatlere göre düzenlenebilir.
Vardiyalı çalışmada ücret farkı olur mu?
Gece vardiyasında 7,5 saati aşan süreler fazla mesai sayılır. Ayrıca toplu sözleşmelerde %10–20 oranında gece zammı uygulanabilir. Turizm, sağlık ve güvenlik sektöründe istisnalar bulunmaktadır. Ayrıntılı bilgi için "İş Hukukunda Gece Çalışması: Süre, Ücret ve Haklar" başlıklı makalemizi inceleyebilirsiniz.
12/24 vardiya sistemi nedir?
12 saat çalışma ve 24 saat dinlenme esasına dayanır. Genellikle özel güvenlik ve sağlık sektörlerinde uygulanır. Ayrıntılı bilgi için ilgili makalemize göz atabilirsiniz.
24/48 vardiya sistemi nasıl işler?
Bir vardiya 24 saat sürer, ardından 48 saat dinlenme yapılır. Bu sistem nöbet esaslı görevlerde tercih edilir. Ayrıntılı bilgi için ilgili makalemize göz atabilirsiniz.
2+2+2 vardiya sistemi nedir?
İşçi iki gün gündüz, iki gün gece çalışır ve iki gün izin yapar. Altı günlük döngüye dayanır. Ayrıntılı bilgi için ilgili makalemize göz atabilirsiniz.
Bir işçi sürekli aynı vardiyada çalışabilir mi?
Kural olarak işçiler arasında vardiya dönüşümü yapılması gerekir. Ancak işin niteliği veya işçinin sağlık durumu bunu gerektiriyorsa, sürekli aynı vardiyada çalışmak mümkündür. Sürekli gece vardiyasında çalıştırma, sağlık açısından sakıncalı görülür ve uzun süreli olamaz.
Vardiya değişimi en fazla kaç günde bir yapılabilir?
Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliği’ne göre vardiyalar en geç iki haftada bir değiştirilmelidir. Ancak işin özelliği gerektiriyorsa bu süre uzatılabilir. Amaç, çalışanların biyolojik ve sosyal dengelerinin korunmasıdır.
Vardiya değişikliğini kabul etmeyen işçi ne yapmalı?
Eğer vardiya değişikliği iş sözleşmesinin esaslı unsurlarını (örneğin çalışma saatini, dinlenme düzenini) etkiliyorsa, işçinin onayı gerekir. Onay alınmadan yapılan değişiklik “iş koşullarında esaslı değişiklik” sayılır ve işçi 6 iş günü içinde itiraz edebilir veya haklı nedenle fesih hakkını kullanabilir.
İşveren, işçiden habersiz vardiya saatini değiştirebilir mi?
Hayır, işveren tek taraflı olarak vardiya saatini değiştiremez. Değişiklik ancak önceden bildirim yapılarak ve işçinin onayı alınarak uygulanabilir. Habersiz değişiklik iş sözleşmesinin ihlali sayılır ve işçiye haklı fesih imkanı doğurabilir.
Sonuç ve Değerlendirme
Vardiyalı çalışma, işin sürekliliğini temin ettiği ölçüde hukuken geçerlidir. Buna rağmen uygulamada işverenin planlama ve yürütme aşamasında, İş Kanunu’nun (özellikle m.63, m.69 ve m.76) hükümlerine, yerleşik Yargıtay içtihatlarına ve Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’e (Vardiya Yönetmeliği) uygunluk esastır.
Üç vardiya düzenleri genellikle yasal sınırlar çerçevesinde kalacak şekilde tasarlanabilmekle birlikte; 12 saatlik vardiyalar, 24/48 veya benzeri nöbet-döngüleri gibi istisnai modellerde gece süresinin (7,5 saat) ve günlük sınırın (11 saat) aşılması, haftalık 45 saatlik yasal çalışma süresinin ihlali veya posta değişimlerinde yeterli dinlenme sağlanmaması hâlinde işveren açısından fazla mesai, iş sağlığı ve güvenliği ihlali ile idari yaptırım riski doğar.
Uygulamada ortaya çıkan uyuşmazlıkların önemli bir bölümü;
Puantaj ve vardiya çizelgelerinin eksik veya gerçeğe aykırı tutulması,
Bordro kayıtları ile fiili çalışma saatleri arasındaki uyumsuzluk,
Ara dinlenme sürelerinin tam kullandırılmaması,
Gece çalışmasının sistematik hale getirilmesi ve
İşyeri hekimi tarafından verilen raporlara rağmen çalışanların vardiyalı sistemde tutulması nedenleriyle gündeme gelmektedir.
İşçilik alacaklarına ilişkin davalarda, ispat yükü çoğunlukla işçidedir; ancak işveren, çalışma düzenini gösteren vardiya çizelgelerini, puantaj kayıtlarını ve bordro örneklerini sunmakla yükümlüdür. Bu nedenle, vardiyalı sistemlerde yazılı vardiya planlarının, giriş-çıkış kayıtlarının ve ödeme belgelerinin düzenli tutulması, hem işveren hem işçi açısından büyük önem taşır. İşveren yönünden bu kayıtlar, mevzuata uygunluğu ve fazla mesainin ödenip ödenmediğini ispatlar; işçi yönünden ise alacak taleplerinde delil niteliği taşır.
Vardiya sisteminin gece çalışması, haftalık kesintisiz 24 saat dinlenme hakkı (hafta tatili) ve ara dinlenme hükümleriyle çelişmesi hâlinde, işçi lehine yorum ilkesi gereğince uyuşmazlıklar genellikle işçi yararına çözümlenir. Bu da işverenler için dikkatli vardiya planlaması ve belge yönetimi zorunluluğunu artırır.
Sonuç olarak, vardiyalı çalışma düzenlemelerinin hukuka uygunluğunun tespiti somut olayın özelliklerine bağlıdır. Her işletmede fiili uygulama, puantaj düzeni, vardiya döngüsü ve çalışan koşulları farklı olabileceğinden, kesin kanaat oluşturulması ancak belgeye dayalı hukuki inceleme ile mümkündür. Vardiya sisteminde fazla mesai yaptığınızı ve fazla mesai ücretlerinizin ödenmediğinizi iddia etmeniz halinde işçilik alacağı davası açabilirsiniz. Ancak bu türden bir dava titizlikle yürütülmesi gerekeceğinden ve hata halinde geri dönülmez sonuçlara yol açabileceğinden bu alanda uzman işçi avukatıyla veya iş hukuku avukatıyla birlikte çalışmanız gerekmektedir.
⚠️ Yasal Uyarı
Bu makale, yalnızca genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. İçerikte yer verilen açıklamalar, ilgili mevzuat hükümleri, yönetmelikler ve Yargıtay içtihatları temel alınarak oluşturulmuş olup; belirli bir olay, işyeri veya kişi hakkında verilmiş hukuki görüş niteliğinde değildir. Her işyerinin çalışma düzeni, vardiya sistemi, puantaj kayıtları ve bordro uygulaması farklılık gösterebilir. Bu nedenle burada yer alan bilgiler, somut olayın tüm belgeleri incelenmeden doğrudan sonuç çıkarılmasına elverişli değildir. Gerçek uyuşmazlıklarda, çalışma süresi, fazla mesai, hafta tatili, ara dinlenme süresi ve işçi sağlığı gibi konularda uygulanacak hükümlerin belirlenmesi; delillerin değerlendirilmesi ve yargı içtihatlarının güncelliğinin gözetilmesi gerekir. İşçi–işveren ilişkilerinde doğabilecek uyuşmazlıklar, her somut olayın özelliklerine göre değerlendirilmelidir. Vardiyalı çalışma sistemlerinin mevzuata uygunluğu veya hak talepleri, işçilik alacakları bakımından tereddüt halinde, alanında uzman bir iş hukuku avukatı tarafından yapılacak belge temelli değerlendirme, hak kaybını önleyecektir.